SPSNIP Excursie: Vliegangst

Stichting VALK | excursie Nederlands Instituut van Psychologen
maandag 4 december 2017 14:00-16:00, Leiden

Reizen is mijn grootste passie, maar vooral voor verre bestemmingen betekent dit overmijdelijk in een vliegtuig stappen. Ik sta daar niet zo bij stil, maar het blijkt dat 1 op de 3 personen in Nederland tenminste enige angst heeft voor vliegen. Vanmiddag waren we met het SPSNIP op bezoek bij Stichting VALK, de enige instelling in Nederland die zich specifiek bezighoudt met dit probleem. 

Stichting VALK
Stichting VALK (Vlieg Angstbestrijding Leidse Universiteit & KLM) is in 1989  door de Universiteit Leiden en de KLM opgericht. In eerste instantie was het enige doel om mensen te helpen die last hebben van vliegangst. De laatste jaren is het instituut zich wat breder gaan oriënteren en biedt nu ook hulp bij andere angststoornissen. Dit is niet vreemd aangezien blijkt dat vliegangst vrijwel altijd een uiting is van een of meer ondergelegen angststoornissen. De stichting bestaat uit 3 psychotherapeuten, 2 klinisch psychologen, 2 basispsychologen, 9 KLM-vliegers (die technische uitleg geven over bv. hoe het kan dat een vliegtuig in de lucht blijft) en een stichtingbestuur met 6 leden van de KLM, de Universiteit van Leiden en luchthaven Schiphol. De doelen zijn: behandeling van vliegangst en samenhangende angststoornissen, het doen van wetenschappelijk onderzoek (i.s.m. Universiteit Leiden) en het maken en verspreiden van zelfhulpboeken en DVD’s die helpen bij vliegangst.

ondergelegen angststoornissen
Zoals hierboven al werd opgemerkt bestaat vliegangst zelden op zichzelf en is er eigenlijk altijd sprake van een of meer onderliggende angsten die de vliegangst voeden. Dit zijn: 1- extreem perfectionisme (altijd controle willen hebben), 2- claustrofobie (angst om niet weg te kunnen of geen lucht kunnen krijgen), 3- hoogtevrees (vooral bij mensen die hoogte visualiseren en bedenken hoe diep ze kunnen vallen), 4- behoefte aan controle (willen weten wat er gebeurt met het vliegtuig tijdens het vliegen), 5- angst voor menigten (niet weten wat andere mensen gaan doen, bang zijn niet weg te kunnen uit een menigte), 6- sociale angst (bang zijn om wat andere mensen van je vinden, bang zijn jezelf belachelijk te maken, bv. door te schreeuwen van angst).

angst, coping en medicatie
Angst is een gradueel proces, wat begint met een schrikreactie, dat kan leiden tot onrust en vervolgens tot stress om tenslotte in angst uit te monden. Mensen gebruiken verschillende ongezonde manieren van coping tegen angst: 1- vermijden, 2- overmatig gebruik maken van alcohol, 3- gebruik van kalmerende middelen of drugs (wat meestal niet werkt omdat het gaat om een doodsangst die niet voldoende wordt geblokkeerd door deze middelen; bovendien doen deze middelen iets met ons angstcentrum, waardoor geen nieuwe ervaringen kunnen worden opgedaan, wat juist niet de bedoeling is), 4- controle- en veiligheidsdwang. De meeste mensen kunnen 12 uur in een vliegtuig wel volhouden: de spanning loopt dan op, en rationele en irrationele spanningen gaan elkaar afwisselen. Na afloop van zo’n vlucht is de patient dan doodop. Veel partners houden het angstgedrag in stand door beschermend te reageren in de trant van “Als je het zo erg vindt om te vliegen, dan moeten we het maar niet doen.” Wanneer patienten gebruik maken van antidepressiva wordt in overleg met de huisarts bekeken of deze medicatie kan worden afgebouwd. Antidepressiva zorgen er namelijk voor dat de emoties afvlakken zodat de patient niket hoeft te voelen, wat niet samengaat met de therapie.

behandeling en vergoeding
Een behandeling bestaat doorgaans uit een individueel traject van 12 sessies. Er wordt ondermeer gebruik gemaakt van psycho-educatie waarbij wordt uitgelegd hoe angst in het brein werkt en dat ons limbische systeem (het oerbrein) niet rationeel denkt. Tegelijk veroordelen mensen die weten dat hun angst niet rationeel is zichzelf wat de angst nog meer beladen kan maken. Daarom is het belangrijk dat patienten leren angstige gedachten te herkennen en te accepteren dat deze langskomen en dat je niet per se iets hoeft te doen met zo’n gedachte. Na de individuele training volgt een groepstraining van twee dagen waarbij op het eind ook een echte vlucht naar een locatie binnen Europa wordt gemaakt. Er worden ongeveer 500 patienten per jaar behandeld. Omdat de overheid vliegen als een luxe ziet wordt een specifieke behandeling voor vliegangst niet vergoed door de zorgverzekeraar. In de praktijk komt dat er op neer dat de groepstraining die puur gericht is op vliegangst niet wordt vergoed, en de individuele training waarin achterliggende angsten worden behandeld wel wordt vergoed.

Virtual Reality Exposure Therapy (VRET)
Momenteel experimenteert Stichting VALK met een nieuw virtual reality systeem waarbij mensen op een vliegtuigstoel plaats mogen nemen en een bril opkrijgen die de ogen helemaal afsluit. Door het hoofd te bewegen kun je echt rondkijken in het vliegtuig. De stoel is bovendien in staat op vliegtuiggetrouwe trillingen door te geven. Aan het einde van de excursie mag ik even proberen hoe het is om een virtueel vliegtuig binnen te gaan en even later het opstijgen mee te maken. Ik ben verbluft over hoe realistisch de simulatie is en kom zelfs al weer een beetje in vakantiestemming. Alle reden dus om aan te nemen dan VRET een zinvolle aanvulling kan zijn op de behandeling waarbij je in tegenstelling tot in een echt vliegtuig zo vaak een bepaalde situatie kunt oefenen als wenselijk is.